Na skróty
- RODO
- RAZEM Z UKRAINĄ!
- KORONAWIRUS
- CYBERBEZPIECZEŃSTWO
- CEEB - Centralna Ewidencja Emisyjności Budynków
- Ekodoradca - Czyste Powietrze
- Ochrona środowiska
- Budżet
- Druki
- Kamerka Lipnica Murowana
- Regulamin monitoringu wizyjnego
- Czujnik jakości powietrza
- Ogłoszenia, przetargi, informacje
- Poradnik dla rolników
- Rozkład jazdy busów
- Sesje Rady Gminy
- Gospodarka Odpadami
- Program Rodzina 500+
- Plan Przestrzenny Gminy
- Opłata retencyjna
- Darmowe Porady Prawne
- Nabór na stanowiska urzędnicze
- Materiały dla Radnych
- Bezpieczeństwo - niezbędne strony
Kontakt
Urząd Gminy w Lipnicy Murowanej
32-724 Lipnica Murowana 44
godz. pracy:
7:30 - 15:30
tel. +48 14 68 52 100
+48 14 68 52 101
fax. +48 14 68 52 102
email: gmina@lipnicamurowana.pl
Czasy wojen w Lipnicy
wtorek, 08 maja 2012 11:05
Początek XX wieku, aż do czasu wybuchu wojny nie wniósł nic szczególnego do historii Lipnicy poza wizytą arcyksięcia Karola Franciszka Józefa – przyszłego następcy tronu austriackiego. Nastąpiło to w kwietniu 1912 r., był on gościem domu Ledóchowskich.
W czasie pierwszej wojny światowej Ziemia Lipnicka stała się areną walk, których nasilenie przypada w okresie 8.11. – 15.12.1914 r.
Wejście Legionów Piłsudskiego do Lipnicy Murowanej w grudniu 1914 r.
Zb. pryw. rep. J. Szot
Pod wpływem zwycięstw 1 Brygady do Legionów wstąpiło kilkunastu lipniczan m.in. Tomasz Kuc, Stanisław Kuchta, Andrzej Wojciechowski, Józef Zaczek i inni. Cała okolica została zniszczona i wyeksploatowana z żywności dla obu armii i koni. Stąd rok 1915 był kolejnym rokiem wielkiego głodu i nędzy. Zapanowała czerwonka i cholera. Śmierć zbierała obfite żniwo.
Odzyskanie niepodległości spowodowało rozpoczęcie nowej działalności społeczno – politycznej. Szymon Bernadzikowski wraz z Janem Stapińskim agitowali na tym terenie na rzecz rozwoju nowej organizacji politycznej – Stronnictwa Ludowego. Zmusiło to przeciwników SL na czele z ks. St. Stojałowskim do zorganizowania wiecu w 1901 r. na rynku w Lipnicy Murowanej.
Wraz z działalnością ludowców pojawiają się i organizacje towarzyszące jak kółka rolnicze, kasy zapomogowo pożyczkowe i Towarzystwa Szkół Ludowych.
Działalność kulturalna w Lipnicy Murowanej była dosyć ożywiona. Co roku obchodzono rocznice narodowe ( 3 Maja, Zwycięstwo pod Grunwaldem, Racławice itp.) by rozwijać uczucia patriotyczne.
Odzyskanie niepodległości dostatnio wpłynęło na rozwój wszelkich form życia społecznego i politycznego. Status miasta został utrzymany, choć praktycznie władze powiatowe traktowały Lipnice Murowaną jako gminę, ze względu na charakter ludności. Nadal funkcjonował magistrat na czele z burmistrzem, którym był wtedy Jan Piotrowski oraz działały agendy miejskie.
Okoliczne wsie nurtował powszechny problem niewystarczalności gospodarstw rolnych, które były bardzo rozdrobnione. Zaostrzyły się antagonizmy klasowe i polityczne. Powstały nowe koła i związki. We wrześniu 1921 roku organizuje się liczne koła PSL Piast w Lipnicy Górnej, a w rok później w Rajbrocie. Natomiast w Lipnicy Dolnej nastąpił rozłam i z koła PSL Piast, odłączyła się grupa działaczy na czele z Marcinem Dziedzicem i Józefem Badulą, którzy w dniu 5 czerwca założyli Radę Chłopską z oddzielnym programem politycznym, głównie w kwestii agrarnej.
Z inicjatywy hrabiego M. Ledóchowskiego w Lipnicy Murowanej powstaje Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem, skupiający około 20 członków, głównie miejscowej inteligencji.
Stan gospodarczy i demograficzny
L.P. | Gmina (wieś) | Liczba | Powierzchnia (ha) | |
Ludności | Gosp. rolnych | |||
1 | Borówna | 656 | 180 | 419 |
2 | Chronów | 892 | 261 | 718 |
3 | Lipnica Dolna | 1285 | 323 | 1548 |
4 | Lipnica Górna | 1570 | 380 | 1457 |
5 | Lipnica Murowana | 975 | 281 | 389 |
6 | Rajbrot | 3346 | 805 | 2284 |
Razem | 8724 | 2230 | 6815 |
1 lipca 1934 r. miasto utraciło prawa miejskie wraz z sąsiednim Wiśniczem i Ujściem Solnym.
Powstaje „Związek Lipniczan”, który stawia sobie za cel popularyzację Lipnicy Murowanej, jej zabytków i okolic. Lipnica staje się coraz bardziej popularniejsza.
Klub Lipniczan w Chicago zb. pryw. rep. E. Polek
Wojna przerwała tą działalność. Nastąpiły dni grozy, które trwały aż do 19 stycznia 1945 roku.
Wiadomość o wybuchu wojny oraz dywersja polityczna, jaka prowadzili Niemcy wśród społeczeństwa spowodowały ogromny strach i panikę w Lipnicy Murowanej.
Strach przed niewolą, pędził większość, setki kilometrów na wschód. Niektórzy dotarli w okolice Równego i Tarnopola. Powrócili do domów po upływie kilku długich tygodni lub miesięcy.
Niemcy nacierali od Tymbarku na północny wschód w kierunku Zakliczyna nie napotykając na swojej trasie większego oporu. Do Lipnicy Murowanej wkroczyli w dniu 5 września w godzinach wieczornych. Stwierdził to osobiście i podał w swym meldunku telefonicznym płk Gaładyk. Gdy do Nowego Wiśnicza przybyła w nocy 10 Brygada Kawalerii zastała policjanta z Lipnicy Murowanej z wiadomością, że w Lipnicy są już czołgi niemieckie. Wysłano zwiad w składzie dwóch motocyklistów pod komendą rtm. Pietrogrodzkiego. Po dojechaniu do Lipnicy Murowanej, opłotkami dotarli do kolumny odpoczywających Niemców i obrzucili ją granatami. Niemcy zniszczyli jeden motocykl w czasie ucieczki, a rotmistrz do Wiśnicza wrócił drugim. Za motocyklami skierowano kilka czołgów, które dotarły do Wiśnicza lecz zostały odparte. Była to pierwsza i ostatnia potyczka na tym terenie w 1939 roku, gdyż zaraz w dniu 6 września Grupa „Boruta” wycofała się z Nowego Wiśnicza.
Okupant zlikwidował powiat bocheński jako samodzielną jednostkę administracyjną, natomiast nie zmienił podziału administracyjnego gmin.
W Lipnicy Murowanej funkcjonował rejonowy ośrodek zdrowia, którego lekarzem był dr Józef Heczko oraz Urząd Pocztowy, którego kierownikiem był Józef Piwoński.
Straże działały nieprzerwanie we wszystkich wsiach, skupiały ok.150 członków. Ponadto przy Klasztorze SS Urszulanek działało zrzeszenie „Caritas”, które niosło pomoc wysiedlonym.
Rozpoczęto akcję wysiedlania Żydów. Systematycznie wywożono również młodzież lipnicką na roboty do Niemiec. Łącznie w latach 1940 – 1944 wywieziono z gminy przeszło 750 osób, najwięcej bo prawie 300 z Rajbrotu.
Wszystko to doprowadziło do wzrastającego oporu i coraz większej nienawiści do okupanta. Zaczęto więc organizować organizacje zbrojne. Pierwsze utworzono już w jesieni i zimie 1939 roku.
W październiku 1939 r., grupę Związku Walki Zbrojnej założył hrabia M. Ledóchowski stanowili ją: Władysław Stachoń, Stanisław Zaczek, Jakub Wojciechowski, Karol Plewa i inni.
W zimie ppor. Józef Wieciech nawiązał kontakt ze swym kolegą z Podchorążówki por. Jerzym Aleksandrowiczem z Krakowa i zaciągnął się do Związku Obrońców Rzeczypospolitej.
Do związku z tego terenu gminy zwerbowano Eugeniusza Kowala, syna miejscowego policjanta Juliana Gnoińskiego, Mieczysława Dominika, dr Józefa Heczkę i innych.
W lecie 1941 r. nastąpiło połączenie się obydwu tych grup i przyjęto ramy organizacyjne ZWZ. Duża w tym zasługa Szymona Kędryny, kierownika tajnego nauczania w gminie. Powstała wtedy placówka „Łosoś” w sile jednego plutonu, której komendantem został ppor. Józef Wieciech ps. Tamarow.
W 1940 r. z inicjatywy Albina Rudnika, Jana Włodarczyka, Ludwika Mulki reaktywowano konspiracyjne Stronnictwo Ludowe. Utworzono wówczas Straż Chłopską tzw. „Chłostę”
Przez całą okupację wyrabiano fałszywe dokumenty dla osób ukrywających się i członków oddziału. Szacuje się, że wydano około 300 Kennkart.
Największym wyczynem bojowym ruchu oporu było uwolnienie z Deutsche Zuchthaus w Wiśniczu 120 więźniów politycznych w przeddzień wywiezienia ich do obozu zagłady. Był to chrzest bojowy podchorążaków. Akcja wykonana została w sposób brawurowy pod bokiem 33 Batalionu SS, który w odległości kilkuset metrów stacjonował w szkole. Do akcji Tamarow wyznaczył 36 żołnierzy z drugiej kompanii. Oddział ten prowadził osobiście. Teren więzienia i listę więźniów do uwolnienia rozpracowali ludzie z pierwszej kompanii Sybiraka. Oto wspomnienie jednego z jej uczestników:
„Ubezpieczenie wysuwa się na czoło i cała kolumna jest już w marszu… Oddział szturmowy dopada muru więziennego i wzdłuż niego do bramki, przez którą strażnicy dostawali się za obręb murów. Tymczasem grupa osłonowa zajmuje stanowiska na stoku między więzieniem a zamkiem, w pobliżu, Matejkowskiej Koryznówki, stanowiska dla karabinów maszynowych wybrał ppor. Lew – instruktor szkoły podchorążych i członek oddziału dywersyjnego… Na ostre stuknięcie w bramę uchyliło się okienko i dyżurnemu strażnikowi ukazała się czapka strażnicza, bo twarz trudno rozpoznać wśród ciemnej nocy. Bez wahania otworzył bramkę. Przez otwarte wejście wpakowało się nie jeden, ale pięciu ludzi i ten fakt już tak podziałał na strażnika, że nie trzeba mu było wiele tłumaczyć, by już on sam podszedł do drugiej bramy i mając dodatkowy argument w postaci lufy stena pod łydką, nakłonił kolegę do otwarcia drzwi wartowni zewnętrznej. Widok obcych i uzbrojonych ludzi podziałał również na 3 strażników siedzących w wartowni… Pozostała do sforsowania żelazna brama w głównym korpusie więzienia, przy której była również strażnica i mieścił się magazyn broni… I tu trzymaliśmy się wypróbowanego systemu:
o otwarcie bramy pertraktował prawdziwy strażnik ten ujęty na pierwszej bramie… Wreszcie zabrzęczał łańcuch, trzasnęła zasuwa. Ciężka brama nagle odskoczyła pchnięta kilkoma parami rąk, a ostre „Hande hoch” poderwało siedzących tam: jednego Polaka i trzech Niemców. Główne zadanie grupy szturmowej było wykonane, bo w tej wartowni znajdowały się również klucze do reszty oddziałów i celi… Wtargnięcie do Sali (reszty strażników) naszych żołnierzy i widok broni maszynowej skierowanej w stronę strażników unieruchomił ich na pryczach… Moment zaskoczenia został wyzyskany w całej rozciągłości. Grupa Kosy natychmiast po zdobyciu kluczy rozpoczęła swoją działalność i idąc od celi do celi wywoływała nazwiska więźniów wg posiadanej listy… Opuszczaliśmy więzienie wśród gwaru i pomruków dochodzących z cel więziennych, gdzie uwieszeni u krat pozostali więźniowie złorzeczyli… Powrót odbywał się szybko…
W dniu 27 lipca wstające słońce nie zobaczyło nikogo na horyzoncie…Akcja ta na długo pozostanie w pamięci jej uczestników oraz zazdroszczących im kolegów”
Przełomowym wydarzeniem w życiu całej gminy był dzień 29.10.1944 r. kiedy to o godz. 3:30 Niemcy siłą ok. 2000 żołnierzy z SS otoczyli trzy Lipnice i dokonali pacyfikacji. Wsie zostawiono splądrowane, dwóch młodych zastrzelono w czasie ucieczki. Że nie doszło do walki i spalenia Lipnicy zawdzięczać należy tylko zimnej krwi dowództwa Batalionu, które nie wydało rozkazu użycia broni. Z liczby 15 wywiezionych, 6 osób wkrótce uwolniono ze względu na rzekomą zbieżność nazwisk co na tym terenie jest częste. Pozostałych z wyjątkiem Mieczysława Ledóchowskiego ps. Brzeszczot oraz Juliana Wieciecha ps. „Skrzat” wymordowano w obozach zagłady.
Lista spacyfikowanych
1. Gen. Ignacy Ledóchowski (aresztowany nie w czasie pacyfikacji)Wywiezieni w czasie pacyfikacji
2. Por. Mieczysław Ledóchowski
3. Ppor. Leon Szczerkowski
4. Sierżant Zbigniew Wyżykowski
5. Pchor. Julian Wieciech
6. Pchor. Szymon Sufczyński
7. Pchor. Roman Stokłosa
8. Sierżant Szymon Pałka
9. D-ca Kompani BCH Albin Rudnik
10. Szeregowy Tadeusz Wieciech
W czasie obławy pacyfikacyjnej zostali zastrzeleni:
11. Szer. Józef Burdak
12. Szer. Antoni Michałek
Wywieziono również 6 mieszkańców Gminy Lipnica Murowana nieznanych z nazwiska, którzy następnego dnia zostali zwolnieni ze względu na fakt, że ich imiona i nazwiska pokrywały się z osobami na liście przeznaczonych do aresztowania.
Społeczeństwo gminy czci pamięć tych ofiar. Wyrazem tego jest pomnik wszystkich ofiar hitleryzmu i coroczne przy nim manifestacje.
Niemcy wykonali jeszcze jedną akcję odwetową na partyzantach, a mianowicie w dniu 23.11.1944r. również we wczesnych godzinach rannych otoczono zabudowania Wawrzyńca Odrońca w Rajbrocie. Ukryci tam partyzanci zaczęli się bronić. W walce zginęło trzech partyzantów wraz z Odrońcem.
Przysięga podchorążaków w czerwcu 1944 zb. pryw. repr. E. Polek
Ostatnią akcja bojowa wykonana przez 2 kompanię był napad na niemiecki majątek w grudniu 1944 roku w Łąkcie Górnej, z którego zabrano kilkanaście sztuk bydła.
w dniach 18 i 19 stycznia Niemcy pospiesznie przygotowali stanowiska oporu w postaci baterii artylerii, którą rozmieścili w Lipnicy Murowanej oraz wzdłuż drogi do Muchówki i stanowiska karabinów maszynowych. Zaminowali wszystkie mosty na Uszwicy i potokach. Dowództwo obrony wraz z radiostacją ulokowało się w budynku plebanii. W tych dniach Lipnica murowana była kilkakrotnie bombardowana przez samoloty i ostrzelana przez artylerię radziecką. Zniszczonych zostało 23 budynki całkowicie oraz częściowo 67 mieszkalnych i 57 gospodarczych.
Ludność cywilna w większości opuściła swe domy i ukryła się w lasach i jarach. Pomimo to straty w ludziach wyniosły 11 osób.
Ostatni nalot i ostrzał nastąpił o godz.14 w dniu 19 stycznia przez 7 myśliwców, które zaatakowały budynek plebanii i baterię artylerii. Niemcy wysadzili w powietrze wszystkie mosty i wycofali się w kierunku Nowego Wiśnicza i Muchówki. Około godz. 16 partyzanci radzieccy od strony południowo – wschodniej weszli do Lipnicy Murowanej i na rynku oddali trzy salwy na cześć zwycięstwa. Za nimi dopiero wkroczyły regularne oddziały wojskowe.
Lipnica Dolna, Lipnica Murowana i południowa część Rajbrotu, po Uszwicę zostały wyzwolone.
Czasy wojen opracowano na podstawie monografii Lipnicy Murowanej pana Edwarda Polka
Skład osobowy* dowództwa I batalionu 12 pułku piechoty
Armii Krajowej oraz 2 kampanii I Baonu 12 pp.
1. Generał dywizji | Ignacy Ledóchowski „Krak” |
2. Dowództwo I batalionu 12.pułku piechoty Armii Krajowej | |
- dowódca batalionu | ppor. Józef Wieciech „Tamarow”, „Boruta” |
- adiutant dowódcy batalionu | pchor. Eugeniusz Kowal „Ewka”, „Brzechwa” |
- kwatermistrz batalionu | sierż. Stanisław Zaczek „Łuszczyna” |
- lekarz batalionu | dr Józef Heczko |
- kapelan batalionu | ks. Stanisław Sułkowski „Keks” |
- łącznik batalion | pułk Kazimiera Szafrańska „Wiewiórk |
- drużyna dowódcy batalionu: | |
- dowódca drużyny | pchor. Edward Wieciech „Harnaś” |
- członkowie drużyny | pchor. Wojciech Piotrowski „Paź” |
pchor. Franciszek Wojciechowski „Orzeł” | |
+ 6 żołnierzy z 1., 3. i 4. Kompanii. | |
- drużyna sanitarna batalionu: | |
- dowódca drużyny | pchor. Julian Mianowski „Doktorek” |
- sanitariuszki | Stanisława Włodarczyk „Pszczoła” |
Eugenia Mulka „Kalina” | |
- łączność batalionu – radiostacje, telefon | |
kpr. Józef Piotrowski „Lisek” | |
Józef Piwoński | |
- obsługa zrzutowiska | plut. Władysław Stachoń „Fuzja” po obławie – zastępca Komendanta Placówki |
- zwiad konny | |
- dowódca | por. Mieczysław Ledóchowski „Brzeszczot” |
- zwiadowcy | kpr. Jan Dominik „Trzmiel” |
kpr. Władysław Kawalec, | |
3.2. kompania I batalionu 12 pułku piechoty Armii Krajowej | |
- dowódca kompanii | ppor. Jan Szymański „Kresowy”, „Twardowski” |
- szef kompanii | kpr. Zbigniew Wyrzykowski „Maryśka” |
- podoficer broni | Andrzej Krupa |
I pluton – Lipnica Murowana i Górna | |
- dowódca plutonu | plut. pchor. Leon Szczerkowski „Lew” |
- zastępca dowódcy plutonu | pchor. Stefan Mączka „Sęp” |
1.Drużyna – Lipnica Murowana | |
- dowódca drużyny | sierż. Władysław Dymel „Grom” |
- zastępca dowódcy | plut. Szymon Pałka |
- członkowie drużyny | plut. Witold Łuczak „Łuk” |
pchor. Tadeusz Budacz „Tygrys” | |
2. Drużyna – Lipnica Górna | |
- dowódca drużyny | kpr. Bronisław Wnęk „Kruk” |
- zastępca dowódcy | szer. Józef Burdak |
- członkowie drużyny | szer. Franciszek Michałek „Raj” |
szer. Władysław Kulas „Pasternik” | |
3. Drużyna - Lipnica Górna | |
- dowódca drużyny | sierż. Szymon Goleniec „Sęp” |
- zastępca dowódcy | Hieronim Trojanowski „Nosek” |
- członkowie drużyny | szer. Ignacy Przybyłko „Szpak” |
szer. Karol Trojanowski „Murek” | |
II pluton – Lipnica Dolna | |
- dowódca plutonu | ppor. Jan Nowak „Dąb” |
- zastępca dowódcy plutonu | plut. Karol plewa „Żyto” |
4. Drużyna | |
- dowódca drużyny | kpr. Władysław Włodarczyk |
- zastępca dowódcy | kpr. Józef Szpil |
- członkowie drużyny | pchor. Mieczysław Dychus „Brzoza” |
szer. Julian Fielek „Dziubryś” | |
5. Drużyna | |
- dowódca drużyny | kpr. Antoni Kociołek „Krypeć” |
- zastępca dowódcy | pchor. Jerzy cieczko „Skaut” |
- członkowie drużyny | szer. Rudolf Włodarczyk”Hes” |
szer. Szymon Skórka „Mars” | |
6. Drużyna | |
- dowódca drużyny plut. | Władysław Brzegowy „Drąg” |
- zastępca dowódcy | kpr. Władysław Wróbel |
- członkowie drużyny | szer. Andrzej Kędryna „Zapalniczka” |
szer. Jan Paprota „Bęben” | |
III pluton – Rajbrot, Borówna i inne | |
- dowódca plutonu plut. | Antoni Fasuga „Orzech” |
7. Drużyna - Rajbrot | |
- dowódca drużyny | kpr. Ludwik Maciejowski „ Zielony” |
- zastępca dowódcy | szer. Franciszek Radzięta „Słowik” |
- członkowie drużyny | szer. Franciszek Konieczny „Franek” |
szer. Władysław Fitrzyk „Rura” | |
8. Drużyna – Rajbrot | |
- dowódca drużyny | pchor. Tadeusz Goleniec „Rydwan” |
- zastępca dowódcy | Stefan Radzięta „Wicher” |
- członkowie drużyny | szer. Konstanty Broniak „Wawrzek” |
szer. Andrzej Brzostek „Sak” | |
9. Drużyna – Borówna i inne | |
- dowódca drużyny | sierż. Ignacy Brzejszczak „ Tęcza” |
- zastępca dowódcy | Kpr. Stefan Stec „Pomarańcza” |
- członkowie drużyny | pchor. Marian Wojciechowski „Złocisty” |
kpr. Wiesław Gałąska „Dziadek” | |
Drużyna gospodarcza | |
- dowódca drużyny | ppor. Feliks Fedorowicz „Krzemień” |
- zastępca dowódcy | kpr. Michał Piotrowski „Suchy” |
- członkowie drużyny | szer. Jakub Wojciechowski „Klocek” |
szer. Karolina Rudnik | |
Wojskowa Służba Ochrony Powstania | |
Albin Rudnik „Gazda” | |
Zespół tajnego nauczania | |
- kierownik zespołu | prof. Szymon Kędryna „Wałcz” |
- nauczyciele | prof. Antoni Ledóchowski |
Bolesław Traczewski |
* stan z września 1944 roku wg danych „Tamarowa”, komendanta Placówki „Łosoś”